دستورالعمل اخلاقی عرفانی مشارطه مراقبه محاسبه معاقبه
این دستورالعمل را اکسیر خودسازی می‌دانند که موجب ترک یا تغییر عادت‌های بد، ترک گناه‌هان و زشتی می‌شود، و بالعکس موجب آراستگی انسان به فضائل اخلاقی، امور عبادی و صفات حمیده و تحقق عادت‌های خوب می‌گردد.
البته این اکسیر معنوی را باید با دقت و شرایطی که اشاره می‌شود به کار گرفت؛
نکات و شرایط دستورالعمل؛
- انسان واقعا و جداً دنبال خودسازی و تغییرات خوب در خودش باشد.
- انجام این دستورالعمل مستلزم عزم، اراده و استقامت و تداوم است تا نتیجه مطلوب ایجاد و مشاهده شود.
- هر دارویی یک دوره درمان دارد تا اثرش ظاهر شود و قطعا این دستورالعمل هم باید استمرار داشته باشد و از هفته‌های سوم و چهارم به بعد آثار و تأثیر آن آشکار می‌شود که باید ادامه داد تا عادت‌ها بطور کامل تغییر و نهادینه شود.
- در طول روز و در حین انجام برنامه بر حسن انجام این تمرکز داشته باشد.
- گام به گام در صدد ترک عادت‌ها قدم بردارد و یکباره نمی‌توان چندین عادت بد و زشت را کنار گذاشت، البته لازم است که از عادت‌ها و رذائل بدتر و شدیدتر شروع کرد و آنها را در اولویت قرار داد.
- اصل تلقین اثر بزرگی در تغییر در انسان و تقویت عزم و اراده دارد، و مانعی در برابر یأس و نا امیدی است.
کیفیت دستورالعمل؛
این دستورالعمل چهار بخش و مرحله دارد که به اختصار بیان می‌شود؛
مشارطه
یعنی اینکه انسان هر روز صبح در اولین فرصت و زمان چند دقیقه‌ای در خلوت بنشیند و یک عادت یا عیب اخلاقی یا رفتاری، و یا گناهی را که می‌خواهد از خودش برطرف کند را در نظر بیاورد، و با خودش و خدا شرط و عهد کند که در طول آنروز تا شب و وقت خواب از ارتکاب آن خودداری کند، به این مرحله مشارطه گفته می‌شود.
این کار باعث ایجاد یک تصمیم و عزم ابتدایی می‌شود، و این شروع محکم و اولیه در مراقبه طول روز مؤثر است، و حتما در این شرط از خدا کمک بخواهد تا در مقابله با شیطان و نفس اماره موفق شود.
مراقبه
بعد از مشارطه و عهدی که انسان با خودش مشخص کرد، نوبت به این مرحله می‌رسد که در طول روز بر شرطی که با خودش و خدا تعیین کرده مراقبت کند، و در طول روز تمرکز و مراقبه جدی بر آن کار داشته باشد که نه آگاهانه و نه از روی سهو مرتکب نشود.
وقتی رفتاری برای انسان عادت و خُلق شد، بدون تفکر و تأمل انسان آن رفتار را انجام می‌دهد، پس لازم است که انسان مدام مراقب باشد که آن عمل و رفتار ناپسندی که برایش عادت شده را مرتکب نشود. یا اگر صفت خوبی را می‌خواهد به دست آورد باید مداوم مراقب باشد تا در موقع لازم آن عمل را انجام دهد و کم‌کم تکرار و مداومت کند تا برای او عادت شود.
به این تمرکز و توجه و مراقبت بر انجام دادن و یا انجام ندادن یک کار مراقبه گفته می‌شود.
محاسبه
بعد از تعیین عهد و شرط روزانه و مراقبه بر آن شرط در طول روز، نوبت به بررسی و محاسبه عمل می‌رسد. در این مرحله که محاسبه نفس نام دارد هر شب قبل از خواب لازم است که انسان مروری بر شرطی که در ابتدای روز با خود و خداوند کرده و نحوه مراقبه روز داشته باشد، به اینصورت که آیا مراقبه خوبی برای ترک عمل داشته یا خیر، و اینکه چند مرتبه مرتکب آن عمل شده و چقدر در عمل به آن شرط موفق بوده است.
یک نکته مهم در محاسبه نفس این است که اگر سالک در عمل به مشارطه و مراقبه موفق بود باید این توفیق را حتما از ناحیه‌ی خداوند سبحان ببیند و بداند و بابت حسن انجام مراقبه شکر زبانی و قلبی داشته باشد چراکه اگر خدا را منشأ موفقیت خودش ندارد ممکن است به رذیلت‌های اخلاقی مثل غرور و عُجب و … مبتلا شود، و اگر در عمل به مشارطه و مراقبه موفق نبود باید استغفار کند و قلبا بابت این عدم توفیق نادم و ناراحت باشد، و بدون اینکه مأیوس و ناامید شود به خدا توکل کند و تلاشش را بیشتر کند. این شکر و استغفار هنگام محاسبه خیلی مهم و دارای اثر است.
معاقبه
معاقبه، یعنی اینکه اگر نفس انسان در انجام شرط و عهدی که بسته بود موفق نبود و نافرمانی داشت، جریمه‌ای برای نفس خودش در نظر گرفته و حتما جریمه را انجام دهد. این جریمه باعث تحمل سختی و فشار به نفس می‌شود، اگر جریمه نفس درست انجام شود کم‌کم باعث رام شدن نفس می‌شود و نفس ترجیح می‌دهد به همان شرط عمل کند تا مجبور به جریمه نشود.
مثلا نفس‌مان را اینطور جریمه کنیم که در ازای هر نگاه حرام باید دو صفحه قرآن یا بیشتر تلاوت کنیم و یا در ازای قضا شدن نماز صبح علاوه بر قضای سریع نماز صبح چند رکعت نماز مستحبی بعنوان جریمه بخوانیم.
به این کار معاقبه گفته می‌شود و بهتر است انتهای شب و قبل از خواب انجام شود.
نکته‌های تکمیلی
باید دقت داشت که جریمه نفس حتما شرعی باشد و جریمه‌ی که خلاف شرع باشد در امور اخلاقی و عرفانی مذموم است و موجب دوری از خدا و ظلمت دل می‌شود.
بهترین کارها برای جریمه نفس پرداخت صدقات مالی و انفاق، تلاوت قرآن و ادعیه، زیارت، نمازهای مستحبی، روزه و دیگر مستحبات می‌باشد که علاوه بر جریمه نفس، سبب نورانیت و صفای باطن می‌شود.
نکته مهم دیگر اینکه در جریمه نفس نباید دچار افراط و تفریط شد، جریمه نباید خیلی سنگین یا خیلی سبک باشد. اگر سنگین باشد بعد از یک الی دو مرتبه نفس تحمل نمی‌کند و به کل همه چیز را رها می‌کند و مانع ادامه این برنامه (مشارطه، مراقبه، محاسبه، معاقبه) می‌شود، و اگر جریمه خیلی سبک باشد، به نفس فشار و سختی وارد نمی‌شود و مجدد آن عمل بد و زشت را مرتکب شده و از انجام جریمه باکی ندارد. لذا حتما جریمه بگونه ای باشد که به نفس فشار وارد شود و خیلی سنگین هم نباشد.
تداوم این برنامه طی مدتی از چند هفته یا چند ماه بسته به کیفیت انجام برنامه، و همچنین عادت‌های بد انسان در نهایت نتیجه می‌دهد و موجب تغییر حال و عادات در انسان می‌شود.
محصولات مجموعه محاسبه از جمله دفتر محاسبه و برنامه ریزی ایمان برای انجام این دستورالعمل مناسب است و توصیه می‌شود
یک پاسخ